“Goed integriteitsbeleid beschermt de organisatie, de samenleving en medewerkers tegen elkaar”
Met de nieuwe Wet bescherming klokkenluiders en verschillende pilots wordt de positie van klokkenluiders verbeterd. Voor de sector Rijk loopt een pilot mediation en juridische ondersteuning voor melders van vermoedens van misstanden. We vroegen Johri Maat naar die pilot én zijn visie op een veilig werkklimaat bij het Rijk. Hij was bij de ministeries van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) als integriteitscoördinator verantwoordelijk voor het departementale integriteitsbeleid en werkt momenteel bij BZK als coördinerend specialistisch adviseur aan ‘Veilig werken’.
Hoe doe je een integriteitsmelding of een melding van een vermoeden van een misstand?
“Hoe en waar die melding wordt gedaan kan per organisatie verschillen. Maar uitgangspunt is dat een integriteitsmelding in eerste instantie bij het eigen management wordt gedaan. Dat is verantwoordelijk voor een veilige en integere organisatie. In de meeste gevallen wordt het daar ook prima opgepakt in samenwerking met HRM, de arbeidsjurist en de integriteitscoördinator.”
“Soms is het management zelf betrokken bij de melding, of is er een andere reden waarom de melding beter via een vertrouwenspersoon, een integriteitscoördinator, commissie of ander centraal meldpunt kan lopen. Gaat het om een misstand, dat is een ernstige integriteitsschending waarbij het maatschappelijk belang in het geding is, dan kan daarvan melding worden gedaan bij de leidinggevende, een hogere leidinggevende, een daartoe ingericht organisatieonderdeel of bij of via de vertrouwenspersoon integriteit van de organisatie.”
En daarna, hoe gaat het verder?
“Vaak is er na de melding nog onvoldoende informatie om een afdoeningsbeslissing te kunnen nemen. Dan is een intern onderzoek nodig om antwoord te krijgen op de vraag: ‘Wat is er gebeurd en hoe heeft het zover kunnen komen?’. Hierbij moet je rekening houden met de rechten en belangen van alle betrokkenen. Want of je nu melder bent of de persoon over wie is gemeld, het is behoorlijk belastend. Daarom wordt gewerkt volgens de ‘Baseline Intern Persoonsgericht Onderzoek bij een integriteits- of beveiligingsincident’ (BIPO). Een intern onderzoek bestaat uit gesprekken, maar kan ook bestaan uit bijvoorbeeld ICT-onderzoek.”
“Een goed onderzoek is onpartijdig en gericht op waarheidsvinding. Ik zag regelmatig dat een betrokkene werd vrijgepleit, omdat de feiten toch anders bleken dan gemeld. Of de organisatie had zelf een situatie gecreëerd waarin het wel mis móest gaan. In het verleden zijn er verschillende zaken geweest van misbruik van mobiele apparatuur. De betrokken medewerkers hadden soms bewust maar soms ook onbewust enorm veel kosten gemaakt. In een deel van die gevallen bleken er onduidelijke afspraken over datagebruik of onvoldoende controle op de telefoonrekeningen te zijn.”
Wat betekent de EU-Klokkenluidersrichtlijn voor de positie van de melder van een misstand?
“Voor de Rijksambtenaren is er in de praktijk niet zo veel veranderd. Het meeste is al geregeld in paragraaf 13.2 van de CAO Rijk. Wel zijn de termijnen voor communicatie met melders strakker geworden en de manier waarop kan worden gemeld is uitgebreid. Als de definitieve nieuwe Wet bescherming klokkenluiders er is, zal er meer duidelijk zijn.”
Waarom is het goed dat er met de pilot mediation en juridische ondersteuning voor klokkenluiders aandacht voor integriteit is?
“Misstanden melden is belangrijk. De klokkenluider is daarbij beschermd, maar het kan gebeuren dat er toch een verstoorde werkrelatie ontstaat of dat de klokkenluider benadeling ervaart vanwege de melding. Het ‘Rijksloket advies en bemiddeling arbeidszaken’ (RABA) kan dan verkennende gesprekken voeren met de betrokkenen of kan een gesprek onder begeleiding of mediation aanbieden. Ook hebben melders die benadeling ervaren vanwege hun melding recht op een vergoeding van juridische bijstand. De pilot is bedoeld om deze ondersteuning zo goed mogelijk in te richten.”
Wat zou je medewerkers nog willen meegeven als zij een vermoeden hebben van een misstand?
“Blijf er niet mee rondlopen en bespreek het. Integriteitsschendingen kosten geld, verminderen werkplezier of gezondheid en maken de organisatie minder betrouwbaar. En aan het management: verkramp niet, hoe vervelend zo’n melding ook is. Goed integriteitsbeleid beschermt de organisatie en samenleving tegen schendingen door medewerkers, én beschermt de medewerker tegen een verkrampte organisatie en samenleving.”
Op de hoogte blijven van de Wet bescherming klokkenluiders? Abonneer je op de nieuwsbrief!