Intern melden: niet verplicht, maar vaak de beste optie
Met de wetswijziging is het straks niet meer verplicht om eerst intern een melding van een misstand of inbreuk te doen. Ook bij een directe externe melding wordt de melder beschermd*. Maar aan intern melden zitten enorm veel voordelen voor melder en organisatie. Met een open en toegankelijke organisatiecultuur kunnen misstanden en inbreuken snel, doeltreffend en zonder grote maatschappelijke of reputatieschade worden opgelost.
Door een interne melding te doen, komt de informatie over een misstand of inbreuk sneller terecht bij de personen die dit ook daadwerkelijk zouden kunnen oplossen. Zo pak je inbreuken en misstanden direct aan bij de bron. Daarnaast draagt dit bij aan het zogenaamde ‘zelfreinigende vermogen’ van een organisatie: werknemers helpen om fouten en misstappen te voorkomen of herstellen, in plaats van inspecties of mensen van buitenaf.
Open, toegankelijke organisatiecultuur
Maar om intern melden laagdrempelig te maken voor werknemers, is een open en toegankelijke organisatiecultuur een basisvoorwaarde. Alle werknemers moeten het gevoel hebben dat tegenspraak zonder straf of benadeling als gevolg mogelijk is. Een mooi voorbeeld is dat van de Rijksoverheid. Ambtenaren worden geacht op een loyale en discrete manier met hun werk om te gaan. Intern melden is daarbij cruciaal: het moet mogelijk zijn om samen kritisch te reflecteren op beleid, intern debat te voeren en tegenspraak te kunnen voeren. Maar dat blijkt niet altijd de realiteit te zijn.
In de CAO Rijk van juli 2020 – januari 2021 is zelfs opgenomen dat sociale veiligheid belangrijk is, en wordt onderzocht hoe dat verder kan worden verbeterd. Het meldproces rond integriteitsschendingen is onlangs verbeterd, net als de positie van vertrouwenspersonen. Ook de komende jaren staan thema’s als ambtelijk vakmanschap, antidiscriminatiebeleid, integriteit, veilig werken, diversiteit en inclusie hoog op de agenda voor een betere organisatiecultuur bij de Rijksoverheid.
Voor alle bedrijven en overheidsorganisaties geldt: bij een open en toegankelijke organisatiecultuur waar intern melden veilig en de norm is, voelen mensen zich minder snel gedwongen om extern te melden of informatie openbaar te maken. Dat is uiteindelijk beter voor de (maatschappelijke) reputatie van een organisatie – misstanden en inbreuken worden direct intern opgelost en hoeven daarvoor niet openbaar of algemeen bekend te zijn.
Voordelen voor melders
In de wetswijziging staat een betere bescherming voor melders voorop. Maar hoe draagt intern melden hieraan bij? Ten eerste is intern melden voor een melder bij voorkeur de eerste stap. Het liefst los je als zorgvuldige werknemer een probleem binnen je eigen organisatie op. Daarnaast is het vaak de meest effectieve manier om een situatie te herstellen: de mensen bij een organisatie hebben immers zelf die macht en invloed. Om intern melden laagdrempelig te maken, moet volgens de EU-richtlijn aan een aantal voorwaarden worden voldaan. Zo moet de melding goed en doeltreffend intern kunnen worden opgelost. Daarnaast mag de melder op geen enkele manier het risico lopen te worden benadeeld. Dat gevoel moet bij de werknemers leven.
Extern melden heeft vaak verregaande, nadelige gevolgen, zowel voor de arbeidsrelatie als de reputatie van de organisatie, maar ook op mentaal, persoonlijk en financieel gebied voor de melder. Daarom is het raadzaam om intern melden als eerste stap te zien, ook al is het niet verplicht. Laten we streven naar een open en veilige cultuur, op het werk en in de maatschappij.
* Zie artikel 17e, eerste lid, onder a. Voorwaarde is dat de melder bij de melding redelijke gronden had om aan te nemen dat de gemelde informatie over een inbreuk of over het vermoeden van een misstand op het moment van de melding juist was.